Ergenlik Döneminde Beslenme

Sağlık, insanın fiziksel, sosyal, duygusal ve bilişsel durumlar gibi yaşamının bütün boyutlarıyla ilgili bir kavramı düşündürmektedir. Bu anlamda sağlık, yaşamdan memnuniyeti ve yaşam kalitesini içermekte ve kendini gerçekleştirmenin giderek artmasını ifade etmektedir (Edelman ve Mandle 1998).

Sağlıklı olmak ve sağlıklı olma durumunu geliştirmek bireyin hastalık riskini azaltmak ve iyilik durumunu ilerletmek eğitimsel ,sosyal ve ruhsal destekle mümkündür. Sağlıklı yaşama biçimine dair davranışlar, genellikle çocukluk çağında kazanılır, ergenlik döneminde de pekiştirilir. Bu yüzden ergenlik dönemi geçmişte zayıf kalmış, olgunlaşamamış olan davranışların yapılandırılması için ikinci bir fırsattır.

Ergenlik dönemi bedensel ve ruhsal gelişimin en hızlı olduğu, çocukluktan erişkinliğe geçişi içeren ve adeta bireyin yetişkinlik süreci için test sürüşü yaptığı önemli bir dönemdir. Ergenlikte beden cinselleşir ve ergen, bedenin bu fiziksel olgunlaşması ile yetişkinlere ve ebeveynlere karşı çocuklukta var olmayan fiziksel bir güç kazanır. Bu güç kazanımı ergenlik döneminde ergenin büyüklenmeci tutumunu ve davranışlarını oluşturur. Büyümekten, olgunlaşmaktan ve fiziksel gücün doruk noktasına ulaşmasından söz ettiğimiz bu dönemde beslenmenin hayati bir önemi olup yetişkinlik döneminin gidişatını etkileyecek bir unsurdur. Bu dönemdeki fiziksel değişiklerle birlikte vücut, besin gereksinimlerini de değiştirmektedir. Beslenme, çocukluk ve ergenlik dönemecinde yeterli ve dengeli ve dönemin gereklerine uygun olmazsa ilerki dönemlerde kronik hastalıkların oluşmasına sebep olur. Ergenlik döneminde yetersiz ve kötü beslenme alışkanlıkları yetişkinlikte obezite, cinsel gelişimde gecikme ve dolayısıyla cinsel kimlik problemleri ve diğer fizyolojik rahatsızlıklara zemin hazırlamaktadır. Pek çok çalışmada, yıllık ölümlerin yarısının çocuk, adölesan ve yetişkin dönemlerinde sağlığa zararlı yaşam biçimi seçilmesinden kaynaklandığı belirtilmektedir (Doughertery 1993, Edelman ve Mandle 1998, Esin 1997, Fish ve Nies 1996, Jackson ve

Saunders 1993, Spear ve Kulbok 2001).

Yeme bozukluklarının ergenlik döneminde ortaya çıkması, ergenliğe girişin yarattığı karmaşa ve bedensel değişimlerin ergenin bedeni ile olan ilişkisini kırılganlaştırması yüzündendir. Ergenlik dönemecindeki genç, toplumsal onayın yanı sıra, ailesinden de erişkinliğe geçişine dair onayı beklemektedir. Bu hem kendi bütünlüğüne hem de cinsellik kazanmış olan bedenine alacağı bir onaydır. Bu onayı ve desteği bulamayan ergen, çocuksu bedenine dönmek isteyecek ve gelişmekte olan cinsiyeti belirginleşmiş bedenini tahrip etmeye yönelecektir. Bu zeminde ortaya çıkan yeme bozukluklarında; gencin bedeni, iç dünyasındaki ruhsal çatışmalarının dışavurum aracı haline gelecektir.

Ergenliği bir bütün olarak değerlendirdiğimizde bu dönemdeki bilişsel, psikososyal ve fizyolojik dönüşüm ve değişimlerin beslenme kalitesinden bağımsız düşünülemeyeceği ortadadır. Bu dönemdeki yetersiz ve dengesiz beslenmenin, ergenlerin dikkat sürelerini kısalttığı, algılamalarını zayıflattığı, öğrenme güçlüklerine ve davranış bozukluklarına yol açtığı görülmektedir.

Bu nedenle ergen beslenmesini değerlendirirken aşağıdaki ölçütler beslenme ile ilişkili sorunların belirlenmesi açısından önemli noktalardır:

• Ergenlik harekettir. Bu yüzden fiziksel aktivitenin sorgulanması önemlidir.Fizksel hareketin niteliği ve niceliği o dönemin fiziksel ve ruhsal sağlığı hakkında önemli ip uçları verir. Çünkü ergenlik döneminde bireylerin adeta bitmez bir enerjisi vardır. Ergenlerin endişe ile baş etme ve kendisine rağmen bedenlerinde olan değişimleri dengeleme ve bu değişme katlanabilmeleri harekete baş vurmaları ile gerçekleşir. Ergenlik döneminde harcanan yoğun enerji dolayısıyla gün içindeki öğün sayısı ve öğünlerdeki yemeğin niteliği ve miktarı göz önünde bulundurulmalıdır.
• ‘Menstrüasyon’ dönemi ve herhangi bir sorun yaşanıp yaşanmadığı sorgulanmalıdır. Norveçte yapılan bir araştırmada özellikle erken menarj olan kızlarda geç ergenlikte fazla kilolu olma riski yüksek bulunmuştur.
• Ergenlik döneminde kimi ergenlerin alkol, sigara ve uyuşturucu kullanımı, beslenme yetersizliklerine ve ciddi beslenme bozukluklarına yol açmaktadır.
• Ergenlik dönemi ruhsal problem ve hastalıkların kendilerini göstermeye başladığı bir geçiş aşamasıdır. Bu yüzden bu dönemeçte sağlıklı bir ruhsal ve fiziksel gelişim ölçütlerinden biri de ergenin beslenme şeklidir. Ergenin beslenme şekli ergenlikte ortaya çıkabilme ihtimali olan diğer ruhsal ve fiziksel sorunlar için bir ölçüttür.
• Yağın fazlaca kaybedildiği ergenlik döneminde, tüketilenden fazla enerji alınması obezitenin başlama sebebidir. Obeziteye eğilim gösteren ergen yaşıtlarından daha fazla uykuya ihtiyaç duymaktadır.

Çocukluk ve ergenlikte beslenme davranışı sadece besin alımı olarak değerlendirilmemeli beslenme davranışı çocuğun otonomisini kazanması olarak da düşünmelidir. Özellikle ergenlikte başlayan yeme bozukluklarında ergenlerin anne ve babalarının yeme konusunda fazla müdahaleci ve bireyin otonomisinin gelişmesini engelleyici bir yapısının olduğunu söyleyebiliriz. Bu müdahaleci tutum gencin bireyselleşmesini cesaretlendirmez ve bağımlı bir yapılanma gelişmesine neden olur. Bu yüzden gencin ergenliğin özelliklerinden biri olan bireyselleşme çabası ailenin müdahaleci tutumu ile kesintiye uğrar. Yaşadığı çatışma ergeni kontrol edemediği ve bağımlı olduğu aile üyeleriyle mücadeleden vazgeçmeye ve kontrol hissini sağlayabileceği tek alana, kendi bedenine yöneltmektedir. Ergenlik döneminde ortaya çıkan yeme bozuklukluklarında kontrol olgusunun merkezi bir yer tuttuğu görülmektedir.